Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến

Đối lập phép biện chứng, quan điểm siêu hình coi sự tồn tại của các sự vật và hiện tượng trong thế giới là những cái tách rời nhau, giữa chúng không có sự liên hệ tác động qua lại, không có sự chuyển hóa lẫn nhau và nếu có chỉ là sự liên hệ mang tính chất ngẫu nhiên, gián tiếp v.v… Ngược lại, phép biện chứng duy vật với nguyên lý về mối liên hệ phổ biến cho rằng, trong sự tồn tại của các sự vật và hiện tượng của thế giới không phải là sự tồn tại tách rời và cô lập lẫn nhau, mà chúng là một thể thống nhất. Trong thể thống nhất đó có những mối liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau, ràng buộc và phụ thuộc, quy định lẫn nhau, chuyển hóa cho nhau v.v…

Xét về mặt hình thức mối liên hệ phổ biến của các sự vật và hiện tượng thể hiện mang tính đa dạng và phong phú. Nhưng dù thể hiện dưới hình thức nào thì mối liên hệ đều mang tính phổ biến, tính khách quan và tính quy luật. Những hình thức riêng biệt, cụ thể của mối liên hệ là đối tượng nghiên cứu của từng ngành khoa học cụ thể, còn phép biện chứng duy vật thì nghiên cứu những mối liên hệ chung, phổ biến nhất của thế giới. Vì vậy, Ăngghen viết: “Phép biện chứng là khoa học về mối liên hệ phổ biến”¹.

Nghiên cứu nguyên lý về mối liên hệ phổ biến có ý nghĩa đối với hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người. Cho nên khi nghiên cứu mối liên hệ phổ biến phải có quan điểm toàn điện, quan điểm lịch sử cụ thể.

Quan điểm toàn diện đòi hỏi chúng ta khi phân tích về sự vật phải đặt nó trong mối quan hệ với sự vật khác. Đồng thời phải nghiên cứu tất cả những mặt, những yếu tố, những mối liên hệ vốn có của nó. Qua đó để xác định được mối liên hệ bên trong, bản chất, v.v…để từ đó có thể nắm được bản chất, quy luật của sự vật và hiện tượng.

Quan điểm lịch sử cụ thể đòi hỏi khi nghiên cứu sự vật phải thấy sự tồn tại vận động và phát triển của bản thân các sự vật và hiện tượng là một quá trình có tính giai đoạn, tính lịch sử cụ thể. Cho nên khi phân tích tính toàn diện về các mối liên hệ của sự vật phải đặt nó trong mối quan hệ cụ thể, với những điều kiện lịch sử cụ thể của các mối quan hệ đó.